Bảo hiểm xã hội (BHXH) là hình thức bảo hiểm của Nhà nước tổ chức dành cho người lao động Việt Nam. Bảo hiểm xã hội ra đời nhằm giúp chia sẻ rủi ro và bảo vệ người lao động. Khi họ bị giảm mức thu nhập do ốm đau, bệnh tật, thai sản, tai nạn lao động, chết, nghỉ hưu hoặc hết tuổi lao động.
Đây là một chính sách bảo hiểm quan trọng, không thể thiếu và có tính chất bắt buộc đối với người lao động đang làm việc tại doanh nghiệp.
Bảo hiểm xã hội là một giải pháp góp phần bảo vệ hệ thống an sinh xã hội của nước ta. Mỗi người sẽ được cấp một số sổ BHXH duy nhất. Người tham gia bảo hiểm chỉ cần sử dụng số sổ này để hưởng các chế độ, chính sách BHXH trên toàn quốc.
Một lưu ý quan trọng là cơ quan BHXH không trực tiếp điều trị hay sắp xếp công việc mới cho người lao động khi ốm đau hoặc mất việc. BHXH sẽ chỉ giúp đỡ một phần kinh tế khi người lao động bị giảm hoặc mất khả năng lao động.
Phân loại bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội (BHXH) tại nước ta hiện đang được chia làm hai loại là BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc như sau:
Bảo hiểm xã hội tự nguyện
Công dân trên 15 tuổi, không nằm trong nhóm đối tượng đóng BHXH bắt buộc đều có thể tham gia đóng BHXH tự nguyện.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức mà người lao động có thể tự do lựa chọn tham gia một cách tự nguyện.
Người tham gia bảo hiểm có thể cân nhắc tùy vào nguyện vọng cùng tình hình tài chính của bản thân mà chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp. Các phương thức đóng BHYT tự nguyện là:
- Đóng hằng tháng.
- Đóng 3 tháng 1 lần.
- Đóng 6 tháng 1 lần.
- Đóng 12 tháng 1 lần.
- Đóng một lần cho nhiều năm về sau, đóng không quá 5 năm một lần.
- Đóng một lần cho những năm còn thiếu để được hưởng lương hưu theo quy định.
Bên cạnh đó, Nhà nước cũng tham gia hỗ trợ một phần tài chính giúp những người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện có thể nhận được chế độ lương hưu và tử tuất.
Bảo hiểm xã hội bắt buộc
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là hình thức bảo hiểm được tổ chức bởi Nhà nước mà người lao động và người sử dụng lao động buộc phải tham gia. Mức đóng của từng thành phần tham gia sẽ được phân chia rõ ràng dựa trên quy định của pháp luật.
Thông thường, người sử dụng lao động sẽ chịu một mức phí cao hơn mức người lao động chi trả cho bảo hiểm.
Bảo hiểm xã hội bắt buộc cũng bao gồm các chế độ như: thai sản, ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất.
Phân biệt bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế
Bảo hiểm xã hội (BHXH) và bảo hiểm y tế (BHYT) tuy có nhiều sự liên quan và tương đồng nhưng chúng là hai loại bảo hiểm có tính chất khác nhau. Điểm khác nhau cơ bản giữa hai loại hình bảo hiểm này đến từ phương thức thanh toán và chế độ bảo hiểm:
Bảo hiểm y tế
Người sử dụng bảo hiểm y tế cho các vấn đề sức khỏe như khám, chữa bệnh tại các bệnh viện. Người tham gia bảo hiểm sẽ sử dụng thẻ BHYT để giảm trực tiếp chi phí điều trị bệnh. Bạn không cần làm bất kì hồ sơ và thủ tục nào khác ngoài việc trình thẻ BHYT.
Bảo hiểm xã hội
Sổ BHXH có quy trình chi trả phức tạp hơn nhiều đối với thẻ BHYT. Muốn hưởng chế độ BHXH thì người tham gia cần làm bộ hồ sơ và gửi lên cơ quan bảo hiểm. Nếu được xét duyệt, thì người lao động mới nhận được trợ cấp.
Ngoài ra, phạm vi chi trả cũng rộng hơn. Ngoài việc chi trả cho các chi phí ốm đau, bệnh tật, thai sản thì BHXH cũng trợ cấp cho các trường hợp thất nghiệp, mất năng lực lao động, nghỉ hưu, tử tuất.
Các chế độ của bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội bắt buộc được chia thành 5 chế độ hưởng trợ cấp chính. Mức chi trả được xem xét dựa trên mức tiền lương đóng BHXH hàng tháng và thời gian tham gia của người lao động. Cùng tìm hiểu về 5 chế độ bảo hiểm xã hội dưới đây:
Chế độ ốm đau
Chế độ ốm đau sẽ thực thi quyền bảo vệ sự an toàn về sức khỏe và tai nạn cho người lao động.
Nếu người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội mà bị ốm đau hoặc tai nạn không phải là tai nạn lao động hoặc tự hủy hoại sức khỏe bản thân, có sự chứng thực và xác nhận của các cơ quan y tế có thẩm quyền.
Người lao động sẽ được nghỉ ốm và hưởng các chế độ theo quy định của luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam.
Nếu người đang tham gia BHXH có con nhỏ dưới 7 tuổi bị ốm cũng được hưởng chế độ ốm đau nếu như có sự xác nhận của phòng khám, cơ sở y tế có thẩm quyền.
Tuy nhiên, thời gian cho phép nghỉ ốm của người lao động được xác định dựa trên loại hình công việc mà người lao động đang tham gia, mức độ độc hại, môi trường làm việc,…. Thời gian nghỉ ốm được cho phép sẽ không quá 30 ngày trong một năm.
Nếu sau 30 ngày điều trị mà vẫn chưa hoàn toàn khỏi bệnh thì người lao động sẽ được nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khỏe từ 5-10 ngày/năm.
Chế độ thai sản
Đối tượng được hưởng chế độ thai sản là các trường hợp được quy định đầy đủ tại Điều 30 và Điều 31 của Luật bảo hiểm xã hội Việt Nam năm 2014.
Người lao động nữ đang mang thai hoặc nuôi con dưới 6 tháng tuổi đủ điều kiện hưởng chế độ thai sản sẽ được nghỉ để khám thai, điều trị thai sản. Nghỉ khi sảy thai, nạo phá thai bệnh lý sẽ hưởng chế độ như khi sinh con.
Lao động nữ sinh con được nghỉ việc trong vòng 06 tháng, hưởng chế độ thai sản trước và sau khi sinh con. Trường hợp lao động nữ sinh đôi trở lên thì tính từ con thứ hai trở đi, cứ mỗi con, người mẹ được nghỉ thêm 01 tháng. Trước khi sinh, thời gian nghỉ hưởng chế độ thai sản tối đa không quá 02 tháng.
Tại tháng người phụ nữ sinh con hoặc người lao động nhận nuôi con nuôi dưới 6 tháng tuổi sẽ được nhận một mức trợ cấp một lần, cho mỗi con, bằng 2 lần mức lương cơ sở.
Ngoài ra, đối với các trường hợp người lao động nữ mang thai hộ, người mẹ nhờ mang thai hộ hoặc người lao động nhận nuôi con nuôi dưới 6 tháng tuổi, người chồng có vợ đang mang bầu cũng sẽ được hưởng chế độ thai sản nếu đủ điều kiện hưởng.
Sau khoảng 30 ngày kể từ ngày đầu làm việc mà người lao động nữ sau khi hưởng chế độ thai sản cảm thấy sức khỏe chưa phục hồi. Người lao động nữ trong trường hợp này sẽ có thêm từ 5 đến 10 ngày được nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khỏe.
Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp
Người lao động khi bị tai nạn thuộc một trong các trường hợp sau sẽ được hưởng chế độ tai nạn lao động:
Đang trong giờ làm việc, tại nơi làm việc.
Khi thực hiện công việc theo yêu cầu của người sử dụng lao động ngoài nơi làm việc hoặc giờ làm việc.
Quãng đường đi thường xuyên từ nơi ở đến nơi làm việc.
Suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên.
Người lao động bị tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp sẽ được hưởng trợ cấp một lần hoặc hàng tháng tùy thuộc vào mức suy giảm khả năng lao động và thời gian tham gia BHXH.
Ngoài ra, những người lao động trong trường hợp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp còn được cấp các phương tiện sinh hoạt, dụng cụ chỉnh hình, các công cụ phục hồi, dưỡng sức sau khi điều trị thương tật, bệnh tật.
Chế độ hưu trí
Người lao động bị suy giảm khả năng lao động, qua độ lứa tuổi lao động và thời gian tham gia BHXH tối thiểu 20 năm sẽ được hưởng chế độ hưu trí theo quy định tại Điều 54 và Điều 55 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014.
Thời điểm hưởng lương hưu là thời điểm được ghi trong quyết định nghỉ việc khi người lao động đủ các điều kiện hưởng lương hưu theo quy định của pháp luật.
Chế độ tử tuất
Đối tượng được hưởng chế độ tử tuất là những người đang tham gia BHXH hoặc đang bảo lưu thời gian đóng BHXH được toà án tuyên là đã chết. Chế độ tử tuất sẽ bao gồm trợ cấp mai táng, hỗ trợ tử tuất hàng tháng hoặc một lần theo quy định của Cơ quan Bảo hiểm Xã hội Việt Nam.
Mức trợ cấp hàng tháng phụ thuộc vào mức lương cơ sở mà người tham gia BHXH đã đóng. Mức trợ cấp một lần phụ thuộc vào thời gian tham gia bảo hiểm và mức đóng bình quân hàng tháng của người này.
Chế độ bảo hiểm thất nghiệp
Chế độ bảo hiểm thất nghiệp là một chế độ nhằm mục đích hỗ trợ thu nhập cho người lao động khi bị thất nghiệp. Để được hưởng chế độ này, người lao động cần tham gia BHXH từ đủ 12 tháng trở lên trong vòng 24 tháng bị thất nghiệp.
Nếu sau 3 tháng thất nghiệp, người lao động không gửi hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp đến trung tâm dịch vụ việc làm thì sẽ không được hưởng chế độ bảo hiểm thất nghiệp.
Sau 15 ngày kể từ ngày nộp hồ sơ, người được hưởng bảo hiểm thất nghiệp phải chưa tìm được việc làm. Thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp sẽ phụ thuộc vào thời gian đóng BHXH của người lao động. Mức hưởng trợ cấp sẽ được tính bằng 60% mức bình quân tiền lương của 6 tháng liền kề trước khi thất nghiệp.
Lợi ích khi tham gia bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội là một loại hình bảo hiểm an sinh do Nhà nước tổ chức, đảm bảo an toàn và ổn định cho cuộc sống của người dân. Do đó, tham gia bảo hiểm xã hội sẽ đem lại các lợi ích sau đây:
Người lao động được nghỉ phép có lương khi bị tai nạn, bệnh tật, thai sản và khi con cái bị ốm đau.
Được trợ cấp y tế trong các trường hợp: thai sản, ốm đau, tai nạn, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, nhận con nuôi dưới 6 tháng tuổi.
Nhận lương hưu và trợ cấp đầy đủ hàng tháng hoặc có thể nhận một lần.
Hưởng các trợ cấp mai táng và tử tuất theo tháng hoặc một lần.
Có thể ủy quyền nhận lương hưu, trợ cấp cho người khác.
Quyền và trách nhiệm khi tham gia bảo hiểm xã hội
Khi tham gia bảo hiểm xã hội dù theo hình thức bắt buộc thì người lao động và người sử dụng lao động sẽ có những quyền và trách nhiệm sau:
Đối với người lao động
Người lao động có quyền:
Yêu cầu người sử dụng lao động làm sổ BHXH cho mình (nếu chưa được cấp sổ) hoặc yêu cầu đóng BHXH theo hợp đồng lao động cho từng tháng làm việc.
Được cấp phát sổ BHXH miễn phí và nhận lại sổ khi không còn làm việc.
Được tra cứu thông tin đóng bảo hiểm xã hội liên tục trên cổng thông tin chính thức.
Người lao động có thể nhận được các khoản trợ cấp theo các hình thức chi trả khác nhau.
Làm việc trực tiếp với cơ quan bảo hiểm xã hội hoặc các cơ quan khác có thẩm quyền tương đương hoặc cơ quan được cơ quan BHXH ủy quyền chi trả.
Yêu cầu nhận chuyển khoản qua tài khoản ngân hàng đã khai báo đến cơ quan bảo hiểm xã hội.
Thông qua tổ chức bảo hiểm xã hội của công ty hay người sử dụng lao động người lao động có thể nhận được các thông báo mới nhất về quy định và số tiền được nhận trong mỗi 6 tháng.
Được hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định của Luật bảo hiểm xã hội năm 2014.
Người lao động có trách nhiệm:
Thông báo với cơ quan bảo hiểm xã hội hàng tháng về tình hình tìm việc làm của mình nếu đang hưởng trợ cấp thất nghiệp.
Nhận việc làm nếu được cơ quan BHXH giới thiệu việc và tham gia khóa học phù hợp
Bảo quản sổ bảo hiểm xã hội.
Đối với chủ sử dụng lao động
Người sử dụng lao động có trách nhiệm:
Đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động đầy đủ theo từng tháng làm việc chính thức.
Cung cấp thông tin đơn vị khám sức khỏe định kỳ cho người lao động.
Khi người lao động nghỉ việc, người sử dụng lao động có trách nhiệm hợp tác với cơ quan bảo hiểm xã hội làm việc và xác minh nhằm trả lại sổ cho người lao động.
Công bố thông tin tham gia BHXH cho người lao động định kỳ 6 tháng hoặc 1 năm một lần.
Hoàn tất hồ sơ BHXH cho người lao động.
Người sử dụng lao động có quyền:
Khiếu nại, tố cáo và khởi kiện BHXH theo quy định của pháp luật.
Có quyền từ chối các quy định trái pháp luật khi tham gia BHXH cho người lao động.
Kết luận
Hy vọng những thông tin trên đây chúng tôi cung cấp cho bạn đọc những hiểu biết cần thiết về bảo hiểm xã hội gồm cả hình thức tự nguyện và bắt buộc. Đồng thời, tìm hiểu về lợi ích của bảo hiểm xã hội cùng các chế độ của bảo hiểm xã hội nhằm bảo vệ các quyền lợi chính đáng mà người lao động sẽ nhận được
